2017ko maiatzaren 23an, Pascual Roman Polo EHUko irakasleak Errioxako Unibertsitatean emandako hitzaldia. Izenburua: “D’Elhuyar anaiak: Espioitza eta zoria wolframioaren isolamenduan”.
Laburpena
Gaur egun, 118 elementu kimiko ezagutzen dira, 2016ko azaroaren amaieran IUPACek onartutako lau elementu berri kontuan hartuta. Hamabost herrialdek bakarrik lagundu dute elementu berriak aurkitzen eta isolatzen. Iberiar penintsulan isolatutako elementu bakarra wolframioa izan da.
Gaur egun, pentsaezina da Espainiak elementu berri bat aurkitu ahal izatea, hori lortzeko beharrezkoak diren ekipamendu eta ezagutza zientifikoengatik, teknologiagatik eta ahalegin ekonomikoagatik. 1783an, Bergarako hiribilduan (Gipuzkoa), Errioxako bi zientzialari gazte ilustratuk, Juan José (1754-1796) eta Fausto D’Elhuyar Lubice (1755-1833) anaiek, wolframio (W, Z = 74) izena eman zioten elementu kimiko berri bat isolatu zuten. Biek Europan eta, geroago, Granada berrian (gaur egun Kolonbia) eta Espainia berrian (gaur egun Mexiko) eskuratutako adimen handia, lanerako gaitasuna eta ezagutza zientifiko eta teknologiko handiak izan zituzten.
Abentura zientifiko horretan, Euskalerriaren Adiskideen Elkartearen laguntza izan zuten. Elkarte hori 1764an sortu zen Espainian. Jatorrizko herrialdean zein horrek itsasoz bestaldean zituen kolonietan sortu ziren beste sozietate ekonomiko batzuen gidari eta eredu izan zen. Gertakari zientifiko hori Karlos III.aren erregealdian gertatu zen, itsas armadako ministroaren, González de Castejón markesaren, begiradapean.
Ministroak Euskalerriaren Adiskideen Elkarteari agindutako espioitza misioa erabateko porrota izan zen. Baina, alboko emaitza gisa, Delhuyar anaiek wolframioaren isolamendua utzi ziguten, garai hartako baliabideekin isolatzen zaila zen elementu kimikoa. Gertaera berezi hori Espainiako historia zientifiko eta teknologikoaren mugarri nagusietako bat bezala har daiteke.
